Fizik
Suyun Sesi
Deney Malzemeleri:
Bir metal kaşık
Lastik bant
Birbirinin aynısı 7 uzun bardak
Su
Yapılışı:
- 7 bardağı yan yana koyun. Bardakların içine sırayla her biri diğerinden biraz daha fazla olmak kaydıyla su koyun.
- Kaşıkla tek tek su dolu bardaklara vurun. Müzikteki gam* sesini çıkarmaya çalışın. Eğer çıkmazsa bardaktaki su miktarlarını ayarlayın.
- Bu işlemi bir de kaşığın ucuna dolayacağınız lastik bantlarla deneyin. Vuruşları bantlarla yapın. Duyduğunuz seste fark var mı?
- Şimdi, aynı bardaklara, bu sefer vuruş yapmadan, üfleyerek ses elde etmeye çalışın. Vuruş ile duyduğunuz ses ile üfleme ile duyduğunuz ses arasında fark var mı?
* Gam, bir müzik parçasının kuruluş şekline göre (majör, minör) belirli bir kalıpta dizilen notalar topluluğuna verilen addır. “İnici gam”da ses giderek kalınlaşır yani pestleşir. Ama “Çıkıcı Gam”da ses incelir yani tizleşir. Gamın sekizinci notası baştaki notanın tekrarıdır.
Neler Oluyor
SES, kulağın duyabileceği basit titreşimlerdir. İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları gerekir. Konuşmanın temel öğesi sestir. Ses, bir kaynaktan çıkar. Suda oluşan dalgalar gibi etrafa yayılır. Bizler de etrafa yayılan bu sesleri kulaklarımızla işitiriz. Ses, havada yayıldığı gibi sıvılarda da yayılır. Denizde yaşayan bazı canlılar bu sayede iletişim kurarlar. Fakat ses boşlukta yayılmaz. Örneğin, uzaydaki büyük patlamalarda ses duyulmaz. Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da yayılabirler. Mekanik dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta (örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar. Ses, nesnelerin titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava, su vb.) bir yerden başka bir yere, sıkışma ve genleşmeler şeklinde ilerleyen bir dalgadır. Dolayısıyla ses, bir basınç dalgasıdır.
Sesin yayılma hızı havada 20 derecede 340 m/sn dir. Sesin hızı ,ortamın sıcaklığından etkilenir. Sıcaklık arttıkça sesin hızı da artar. Sıcaklık artışı moleküllerin titreşim hızlarını arttırır, dolayısıyla sesin yayılma hızının artmasına sebep olur. Yağmurlu havalarda şimşek olayı gözlendikten sonra gök gürültüsünü duymamızın sebebi ses hızının ışık hızından daha küçük olmasıdır.
Işık hızı saniyede 3×108 m – Ses hızı saniyede 340 m dir.
Sesin Yansıması: Ses dalgaları hareket ederken engellerle karşılaştıklarında yansımaya uğrarlar. Yansıma olayında sesin hızı değişmez, fakat yönü değişir. Sesin yansıması bazı canlılara kolaylık sağlamıştır. Örneğin; yarasalar çıkarttıkları seslerin cisimler üzerinde yansımasından faydalanarak hareket yönlerini belirlerler.
Ses ile ilgili kavramlar
YANKI
Ses kaynağından çıkan sesin engele çarptıktan sonra geri yansıyarak tekrar duyulmasına YANKI denir.
TINI
Sesin ‘rengini’ ifade eden bir terimdir. Aynı oktavda, aynı notayı (tonu) aynı yoğunlukta ve aynı uzunlukta çalan bir kemanla bir flüt arasındaki temel fark, ‘tını farkı’dır. Enstrümanları oluşturan bileşenlerin doğal frekanslarındaki farklılıklar, sonuçta oluşan sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar. Bu sayede, farklı müzik aletlerinden çıkan özdeş notaları kolaylıkla ayırt edebiliriz.
FREKANS
Ses kaynağının saniyedeki titreşim sayısına denir. Kadınların ses telleri kısa olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir. Çünkü telin boyu kısaldıkça frekansı artar. Erkeklerin ses telleri uzun olduğundan ses frekansları düşük yani sesleri kalındır.
REZONANS
Frekansları eşit kaynaklardan biri titreştiğinde diğerinin de aynı frekansta titreşmesi olayına denir.